پوست یکی از ارگانهای حیاتی بدن است که بدون آن هیچ موجودی قادر به ادامه حیات نیست. پوست بعنوان وسیعترین عضو زنده بدن، درحقیقت یکی ار پیچیده ترین، جالبترین و پرکارترین اعضاء نیز به شمار می آید.
پوست قسمت پوششی و محافظ بدن است و یک شانزدهم وزن بدن را تشکیل می دهد. پوست طبیعی به رنگ صورتی و به نظر یکنواخت و نرم است و در لمس نه خیلی خشک و نه بیش از حد مرطوب است. ضخامت پوست بنا به عواملی از قبیل جنسیت، سن و محیط زندگی متغیر است.
در ادامه با دکتر مهناز شکروی همراه باشید تا با ساختار و آناتومی پوست بیشتر آشنا شوید .
شناخت آناتومی پوست بدن انسان
16 درصد از حجم بدن ما از پوست تشکیل شده است. علاوه بر این، هشت درصد وزن بدن را این عضو تشکیل می دهد. پوست از سه لایه اپیدرم که در میان پوست یا درم قرار دارد، درم که درلایه میانی قرار گرفته و هیپودرم که درون پوست قرار دارد و به چربی زیر پوستی نیر مشهور است، تشکیل می شود.
ضخامت پوست بین 1.4 تا 4 میلی متر است که ضخیم ترین آن را می توان در کف پا و نازک ترین را در ناحیه پلک مشاهده کرد. پوست وظایف مختلفی را در بدن به عهده دارد که از جمله آن ها می توان به تولید ویتامین دی اشاره کرد. بدین صورت که ماده ای در بدن موجود است که در صورت برخورد با اشعه ماورای بنفش خورشید، در بدن تولید ویتامین دی می کند.
عوامل تاثیرگذار در رنگ پوست
رنگ پوست به عوامل مختلفی بستگی دارد که از جمله آن ها می توان به مقدارخون جریان یافته در بدن، میزان اکسیژن خون، فعالیت سلول های ویژه پوست و ضخامت لایه شاخی اپیدرم اشاره کرد. لایه شاخی در واقع همان لایه سطحی و مرده پوست است که در زمان لیف یا کیسه کشیدن در حمام از پوست جدا می شود. تفاوت های نژادی مربوط به رنگ پوست نیز بنا به تفاوت در مقدار، رنگ و تولید ملانین تعیین می شوند که از منشأ ژنتیکی برخوردار است.
لایه های پوست کدام اند؟
پوست ما از سه لایه تشکیل شده است:
1-لایه اپیدرم (لایه بیرونی پوست)
2-لایه درم (لایه درونی پوست)
در مرز این دو لایه قسمتی به نام غشای پایه وجود دارد که از جنس پروتئین و کربوهیدرات می باشد و لایه درم را از اپیدرم جدا می کند.
3-لایه هیپودرم
لایه اپیدرم پوست :
اپیدرم خارجی ترین لایه پوست است و از بافت سنگفرشی مرکب تشکیل شده است.
سلول های اپیدرم سرعت تقسیم بالایی دارند و می توان آن ها را به دو بخش بیرونی و درونی تقسیم کرد.
سلول های بخش درونی ایپدرم در تماس با غشای پایه قرار دارند و خارجی ترین سلول های بخش بیرونی آن از یک ردیف سلول شاخی مرده تشکیل شده اند که به صورت مداوم تجدید می شوند یعنی می ریزند و سلول های شاخی جدید جای آن ها را می گیرند.
سلول های شاخی اپیدرم پوست در تماس مستقیم با عوامل بیماری زا هستند و با ریزش خود سبب می شوند این میکروب ها نیز از بدن جدا شوند.
ویژگی های لایه اپیدرم پوست:
اپیدرم مسئول زیبایی و شادابی ظاهری پوست است.
- پوست را در مقابل خشک شدن (از دست دادن رطوبت) ، نفوذ مواد شیمیایی مضر ومیکروبها حفاظت می نماید.
- اپیدرم یک لایه فعال متابولیکی است که سنتز چربیها (لیپیدها) را برعهده دارد.
- اولین سد دفاعی در مقابل حمله مواد اکسید کننده در بدن به شمـار می رود.
- عوامـل مقـابله کننـده با رادیـکالـهای آزاد نظـیـر ویـتامـین E وC و Superoxide Dismutase در این لایه قرار دارند.
- قابلیت نگهداری مقادیر متنابهی از سرامیدها و glycosaminoglycons را دارا می باشد.
لایه درم پوست:
درم لایه درونی پوست است که از جنس بافت پیوندی رشته ای می باشد.
سلول های درم فضای بین سلولی بیشتری دارند ولی رشته های کلاژن و کشسان به نحوی بین آن ها قرار گرفته اند که سبب استحکام و نفوذ ناپذیری این لایه از پوست شده است.
لایه درم پوست رگ های خونی زیادی دارد و بیشتر گیرنده های حسی پیکری ، غدد عرق ، غدد سباسه و فولیکول های مو در این لایه از پوست هستند.
ویژگی های لایه درم پوست :
- اپیدرم را به کمک شبکه وسیع وظریف مویرگهای خونی خود ، تغذیه می کند.
- به کمک شبکه محکمی از کلاژن و رشته های پروتئینی الاستین، سبب استحکام بافت پوست می شود.
- خاصیت ارتجاعی و کشسانی پوست را تامین می کند.
- به عنوان یک منبع دخیره آب عمل می کند.
- پوست را در مقابل آسیبهای مکانیکی محافظت می کند.
- نقش مهمی به عنوان یک گیرنده حسی ویک تنظیم کننده داخلی بازی می کند.
لایه هیپودرم :
هیپودرم ،سومین و آخرین لایه پوست ،پوست را به بافتهای ماهیچه ای متصل می نماید. این لایه به دلیل فراوانی سلولهای چربی، خاصیت ارتجاعی بسیار داشته و به عنوان ضربه گیر (مثل عملکرد فنرها در اتومبیل) عمل می کند . ضربه گیری این لایه ، نقش بسیار مهمی در حفظ و نگهداری مویرگهای خونی و پایانه های عصبی دارد.
تفاوت ساختمان پوست مردان و زنان
بدن انسانها عموما“ شباهت زیادی به هم داشته و تنها در موارد جزئی با هم متفاوت می باشد. پوست نیز از این مقوله مستثنی نمی باشد. جنسیت، مهمترین عامل ایجاد تفاوت در پوست است.
-ملانین بیشتری در سلولهای پوست مردان وجود دارد که به همین دلیل ، پوست مردان غالبا تیره تر از پوست زنان است .
- ترشحات غدد جنسی مردانه ، بر ضخامت پوست و استحکام لایه های درم می افزاید.
- پوست مردان پر موتر و زبرتر از پوست زنان است.
- پوست مردان به علت تولید بیشتر مواد مترشحه غدد چربی ، چربتر است.
- غدد عرق ریز مردان بیشتر از زنان است.
- موی بدن زنان کمتر ونازکتر از مردان است اما موی سرشان از نظر طول قابلیت رشد بیشتری دارد.
- مردان به نسبت زنان ریزش موی بیشتری دارند. در سنین کهولت ، قسمتهایی از موی مردان کم پشت شده و بقیه به سفید یا خاکستری می گراید.
- مواد شیمیایی مترشحه از غدد زنانه ، پوست را صافتر و لطیفتر می کند.
نژاد ، اثر بسیار اندکی بر روی پوست انسانها دارد و تنها تفاوت آن به پراکندگی غدد داخل پوست منحصر می شود .رنگ تیره بر سلولهای خاصی در پوست باز می گردد که تقریبا تعداد آنها در تمامی انسانها مشابه است در بعضی از نژادها ، سلولها بزرگتر بوده و تولید ملانین بیشتری می نماید.
سایر عوامل نظیر رنگ مو و میزان لطافت پوست موروثی است.
عروق لنفاوی
آناتومی پوست انسان با شبکه‌ای پیچیده از عروق لنفاوی نفوذ کرده است. در قسمت‌های سطحی‌تر درم، عروق لنفاوی ریز که به نظر می‌رسد به کیسه‌های کور ختم می‌شوند، به‌عنوان فرآورده‌های یک شبکه لنفاوی سطحی عمل می‌کنند که به نوبه خود به عروق باز می‌شود که به تدریج در بخش‌های عمیق‌تر درم بزرگتر می‌شوند.
رگ‌های عمیق‌تر و بزرگتر در بافت همبند که رگ‌ها را احاطه کرده است، جاسازی می‌شوند. دیواره رگ های لنفاوی به قدری شل و فرو ریخته است که در نمونه هایی که برای مطالعات میکروسکوپی آماده شده اند، اغلب از توجه خارج می شوند. اما فراوانی آنها با تزریق رنگهای حیاتی در داخل درم و مشاهده پاکسازی رنگ نشان داده شده است.
از آنجایی که عروق لنفاوی دارای حداقل یا بدون عضله در دیواره خود هستند، گردش لنف کند است و تا حد زیادی توسط نیروهای بیرونی مانند فشار، عمل عضلات اسکلتی، ماساژ و گرما کنترل می شود.
برای مثال، هرگونه فشار خارجی، حتی از یک پانسمان ثابت، در جریان آن اختلال ایجاد می کند. از آنجایی که ساختار پوست نقش عمده ای در پاسخ های ایمونولوژیک بدن ایفا می کند، تخلیه لنفاوی آن به اندازه سیستم عروق خونی آن مهم است.
تاثیر افزایش سن بر پوست:
- کاهش روند تبدیل سلول های کراتینوسیت از دو هفته به چهل روز و حساس تر شدن به اشعه ماوراء بنفش خورشید
- نازک تر شدن درم، کاهش الاستیسیته پوست و شکنندگی آسان فیبرهای کلاژن و تشکیل توده و چین و چروک پوست
- کاهش ساخت ویتامین دی
- کاهش غدد سباسه و در نتیجه کاهش چربی زیر پوست و عملکرد محافظتی آن و کاهش رطوبت پوست
- کاهش فولیکول های مو
- کاهش غدد عرق و کاهش لاکتات (خشکی پوست) و کاهش اوره (ریزش پوست)
- افزایش احتمال تحریک و سوزش به دلیل کاهش کارایی بیگانه خواری ماکروفاژها
- تغییر در ساختار لایه بازال و افزایش احتمال تروما و آسیب های خود به خودی مانند پارگی پوست
ممکن است روش های مراقبتی و سطحی آنچنان که انتظار داریم جوابگو نباشد. به عنوان مثال زخم شدن ناحیه ای از پوست که خارج از تمام مراقبه ها اتفاق می افتد به پوست عمیقا آسیب میزند و حتی پس از ترمیم و بازسازی امکان باقیماندن جای آن وجود دارد. در اینگونه موارد می توان از ابزارها و روش های خارجی و جدی تر برای درمان و محو اسکار استفاده کرد. جهت انتخاب موثرترین روش درمانی انواع مشکلات پوستی، لازم است ابتدا نوع عارضه را به درستی شناسایی کنیم.
کلام آخر
آناتومی پوست با تشکیل چندین لایه جهت دار به استحکام و انعطاف پذیری دست می یابد که هر کدام از نظر ساختاری و عملکردی مکمل لایه های دیگر باشند. برای برقراری ارتباط با محیط، تعداد بی‌شماری اعصاب در پوست وجود دارند. برخی از آنها به‌عنوان اندام‌های انتهایی گیرنده تخصصی و برخی دیگر کمابیش بدون ساختار اصلاح شده‌اند. این اعصاب تا حد امکان به لایه سطحی نزدیک می‌شوند . تقریباً هر اندام پوستی توسط اسکله‌هایی از اعصاب حسی ظریف پیچیده می‌شود.
امیدواریم با مطالعه این مقاله از وبسایت دکتر مهناز شکروی به آناتومی و ساختار پوست پی برده و در حفاظت از این لایه ی مهم بدن کوشا باشید.
